«ԹՈՒՐՔԻԱՆ ԻՐ ԱՄԵՆ ՄԻ ՔԱՅԼՈՎ ՑՈՒՅՑ Է ՏԱԼԻՍ, ՈՐ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒՄ Է ՄՆԱԼ ՕՍՄԱՆՅԱՆ ԿԱՅՍՐՈՒԹՅԱՆ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ, ՊԱՆԹՈՒՐՔԻԶՄԻ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՈՍՈՒԹՅԱՆ ԿՐՈՂԸ»

«Իրավունքը de facto»-ի հարցերին պատասխանում է ՀՀ ԱԺ փոխնախագահ ՍԱՄՎԵԼ ՆԻԿՈՅԱՆԸ
-2009-2010 թթ.` տարի փոխվեց, հայ-թուրքական հարաբերություններում ի՞նչ փոփոխություններ եղան:
-2009 թ. մեր նորանկախ պետության համար նշանավորվեց շրջադարձային, ակտիվ, նախաձեռնողական արտաքին քաղաքականությամբ` հայ-թուրքական հարաբերությունները կարգավորելու ուղղությամբ: Այդ հարցի լուծմանը գնալու համար մեծ խիզախություն էր պետք: Իհարկե, մենք կարող ենք ապրել այնպես, ինչպես մինչև հիմա տարիներով ապրել ենք: Բայց արդյոք մեր պետության ու մեր քաղաքացիների համար այդպես շարունակելը նպատակահարմա՞ր է: Եթե գոհ ենք ունեցածից, կարելի է շարունակել և չընդունել համարձակ, նախաձեռնողական քաղաքականությունը: Բայց բոլորս էլ հասկանում ենք, որ ինչ-որ բան պետք է անել: Հանրապետության նախագահի նախաձեռնությանը տարբեր մեկնաբանություններ ու գնահատականներ տրվեցին: Կարծում եմ` Սահմանադրական դատարանի որոշումը շատ հարցեր հստակեցրեց: Առաջին խնդիրը` արձանագրությունները համապատասխանո՞ւմ են ՀՀ Սահմանադրությանը, ստացավ իր հստակ պատասխանը:
-ՍԴ որոշման մեջ վերապահումներ չկա՞ն:
-ՍԴ-ն իրավունք ունի միջազգային համաձայնագրերը մեկնաբանելու, որից հետո իրավակիրառական պրակտիկայում այլևս տարակարծություններ չեն լինում: Իշխանությունն ասում է, որ նախապայմաններ չկան, երրորդ երկրի հետ հարաբերությունները շոշափված չեն: ՍԴ-ն հաստատում է, որ երկկողմանի համաձայնագիր է և վերաբերում է միայն Հայաստանին ու Թուրքիային, երրորդ կողմի հետ հարաբերությունները որևէ կապ չունեն արձանագրությունների հետ: Մեր պետության դիրքորոշումը սա է, ՀՀ արտաքին քաղաքականությունն իրականացնող ՀՀ նախագահը և արտաքին գործերի նախարարը համաձայնագրերն այդպես են ընկալում: Ինչպե՞ս են ընկալում Թուրքիան և Ադրբեջանը` իրենց խնդիրն է: Ակնհայտ է, որ Թուրքիան ակտիվացրել է ադրբեջանամետ քարոզչությունը, և դա ոգևորել է Ադրբեջանին: Երկուսն էլ հասկանում են, որ աշխարհն ընդունում է մադրիդյան սկզբունքները, որոնք նախատեսում են Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքի ճանաչումը հանրաքվեի միջոցով: Երկուսն էլ հասկանում են և այժմ փորձում են վերջին ճիգերը գործադրել: ՍԴ-ի որոշումը պետք է ընդունել որպես հիմք և իրականացնել իրավակիրառական պրակտիկայում:
-ՍԴ-ից հետո արձանագրություններն ուղարկվելու են ԱԺ, գարնանային նստաշրջանի առաջին քառօրյայում կքննարկվե՞ն:
-Կարծում եմ` ո՛չ, պետք է ուշադիր հետևենք Թուրքիայում տեղի ունեցող գործընթացներին, իսկ Թուրքիան Հայաստանի հետ սահմանի բացումն ուզում է հնարավորինս թանկ «ծախել» աշխարհին և մասնավորապես Հայաստանին` կապելով ղարաբաղյան հարցի լուծման հետ: Տարեվերջին Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարը հայտարարեց, որ ամեն դեպքում շտապեցնել պետք չէ, դա գործընթաց է: Իհարկե, գործընթաց է, բայց առաջիկա երկու ամիսներին այդ գործընթացը պետք է իր տրամաբանական ավարտին հասնի:
-2010-ի տարեմուտի ուղերձում Իլհամ Ալիևը չմոռացավ հիշեցնել, որ ԼՂ հարցը կարող է ռազմական լուծում ունենալ: Կարծում եք` դա սովորական հիշեցո՞ւմ է, թե՞ արժե լուրջ վերաբերվել:
-ՈՒշադրությամբ պետք է հետևել երկու նախագահների` իրենց ժողովուրդներին ուղղած ուղերձներին. ՀՀ նախագահը խոսում է խաղաղության մասին, այդ խաղաղության բաղադրիչների, բանակի մարտունակության ու պաշտպանունակության մասին, Ադրբեջանի նախագահը խոսում է իր բանակի հզորության, պատերազմով Ղարաբաղը հետ բերելու մասին: Երկուսն էլ խոսել են բանակների մասին: Սա պատահական չէ: Բայց ՀՀ նախագահի ուղերձը խաղաղության ուղերձ է, Ադրբեջանի նախագահինը` պատերազմի: 2009-ի ամենամեծ ձեռքբերումը տարին խաղաղ ապրելն էր: Իսկ խաղաղությունն ի վերուստ տրված չէ, խաղաղությունը կերտում են ազգերն ու պետությունները ամենօրյա գործունեությամբ:
-Խաղաղություն ես ուզում` պատրաստ եղիր պատերազմի՞:
-Այո՛, դա մենք չենք ասել, և դա մշտապես գործող բանաձև է: Մենք պետք է հասկանանք, որ պատերազմը հավանական է, և շատ հարցերում մեր վարքագիծը կփոխվի: Իշխանությունից ընդդիմություն, երկրի յուրաքանչյուր քաղաքացի պետք է մտահոգվի դրա մասին: Այդ հայտարարությունների ռազմատենչության աստիճանը չի նվազում, այլ անվերջ ավելանում է: Իլհամ Ալիևն Ադրբեջանի հասարակությանը մշտապես պատրաստում է պատերազմի, այս համապատկերում մեր հասարակության անհոգությունն արդարացված չէ: Մենք պետք է բարոյահոգեբանական տեսակետից պատրաստ լինենք ամեն ինչի: Պատերազմը շահում են հոգեբանորեն հաղթողները: Ղարաբաղյան պատերազմում մեր հաղթանակն առաջին հերթին հասարակության ոգու հաղթանակն էր. և՛ զենք-զինամթերքով, և՛ զորքով մենք զիջում էինք:
-Այդ ուղերձները ոչ միայն Հայաստանում ու Ադրբեջանում են կարդում, այդ ուղերձները երկու երկրների քաղաքականության տրամաբանական շարունակությունն են, ինչո՞ւ միջազգային կառույցները չեն կանխում նման հայտարարությունները, առավել ևս, որ հակասում են ոչ միայն Ադրբեջանի Սահմանադրությանը, այլև այդ կառույցներում ստանձնած պարտավորություններին, բուն այդ կառույցների կանոնադրություններին:
-Միջազգային կառույցները տարբեր հայտարարություններ են անում:
-Հայտարարությունից` սանկցիա, ի՞նչ է պետք:
-Սանկցիա կարող է գործողությունից հետո էլ չլինել: Միջազգային հանրությունն ու կազմակերպություններն ունեն իրենց տարաբնույթ քաղաքական ու տնտեսական շահերը:
-Բայց նաև պատասխանատվություն ունեն:
-Այո՛, իհարկե, կարող են քննադատել, դատապարտել: Ազգային անվտանգության հարցում Հայաստանն աշխատում է տարբեր ուղղություններով` ՀԱՊԿ-ին անդամակցելը, ռուսական զինուժի ներկայությունը ՀՀ-ում, ԱՄՆ-ի, ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցությունը, ԻԻՀ-ի հետ մեր հարաբերությունները, այս ամենով ՀՀ-ն կառուցում է իր ազգային անվտանգությունը: Բավարա՞ր է: Ո՛չ: Ամենակարևորը մեր բանակն է: Ամենակարևորը ՀՀ քաղաքացիներն են: Հասարակության վերաբերմունքն է, որը, իմ կարծիքով, անպատրաստ է:
-1994-ից 1999-ը Վազգեն Սարգսյանը կրկնում էր` «Ժողովուրդ, պատերազմը չի ավարտվել»։
-Վազգեն Սարգսյանը ճիշտ էր: Այսօր այդ մասին խոսում է ՀՀ նախագահը` պատերազմը չի ավարտվել: Պատերազմն ավարտում են երկու կողմերը: Մենք մեր պատերազմն ավարտել ենք, Ադրբեջանը չի ավարտել, դա նշանակում է, որ պատերազմը չի ավարտվել:
-Ադրբեջանը ոչ միայն չի ավարտել պատերազմը, այլև պատերազմի պատճառահետևանքային կապն է մոռացել: Մոռացել է` ինչպես առաջացավ ազատագրված տարածքների հարցը. Ադրբեջանը հարձակվեց Ղարաբաղի վրա, Ղարաբաղը միջազգային իրավունքի սահմաններում իր անկախությունը հռչակելուց հետո անցավ ինքնապաշտպանության...
-Իհարկե, աշխարհը դա հասկանում է...
-Այո՞: Որևէ մեկի մտքով կանցնի՞ 1945-ին Բեռլին մտած սովետական զինվորին անվանել ագրեսոր: Ինքնապաշտպանական մարտերից սովետական բանակը հասավ Բեռլին, ի՞նչ աներ, սահմանի վրա կանգներ, ասեր` իմ տարածքն ազատեցի, այլևս առաջ չե՞մ գնում, ագրեսոր չե՞մ: Աբսուրդ է: Նույնիսկ պատմական հարթությունը մի կողմ թողած` եղել է պատերազմ, պատերազմում հայկական կողմը հաղթել է թշնամուն, ի՞նչ տրամաբանությամբ է ագրեսոր, որ Բաքու չի՞ մտել:
-Ագրեսիա համարում է Ադրբեջանը և փորձում է այդ տեսակետը ներկայացնել աշխարհին, բայց աշխարհը շատ լավ է հասկանում այդ պատճառահետևանքային կապը:
-Փաստ է, որ Թուրքիան թուրք-հայկական հարաբերությունները կապում է հայ-ադրբեջանականի հետ. ազատագրված տարածքները վերադարձվում են, Ղարաբաղը ստանում է անցումային կարգավիճակ, որը հետո ինչ-որ ժամանակ հանրաքվեի միջոցով ճշտվում է: Այս փուլային լուծումը հավանական համարո՞ւմ եք:
-Հայաստանի Հանրապետությունը երբե՛ք չի գնա Ղարաբաղի հարցի փուլային լուծման: Փուլային լուծում հնարավոր է միայն այն դեպքում, երբ բոլոր հարցերի լուծումները կան, պատրաստ է միջազգային համաձայնագիրը, երբ շղթայի բոլոր օղակները կան ու միմյանց հանգուցված են: Եթե մեկ հարց լուծված չէ, ուրեմն որևէ հարց լուծված չէ: Թուրքիան իր պահանջներով կարող է վտանգել և՛ հայ-թուրքական հարաբերությունները, և՛ ղարաբաղյան հարցի կարգավորումը: Ղարաբաղյան հարցում Հայաստանը երբեք չի կարող միակողմանի զիջումների գնալ: Մենք Թուրքիային հնարավորություն ենք տվել միջազգային ասպարեզում դրսևորվել իբրև 21-րդ դարին հարիր քաղաքակիրթ պետություն, որը ձգտում է դառնալ ԵՄ անդամ: ԵՄ պետությունները հնարավորություն ունեն դատելու` այդպիսի՞ պետություն է Թուրքիան, թե՞ ոչ: Կարծում եմ` Թուրքիան իր ամեն մի քայլով ցույց է տալիս, որ ո՛չ, շարունակում է մնալ Օսմանյան կայսրության շարունակությունը, պանթուրքիզմի գաղափարախոսության կրողը:
-Ցյուրիխյան արձանագրությունների ստորագրումից հետո շատերի գնահատականն էր, որ եթե Թուրքիան արձանագրությունները փորձի չվավերացնել, շատ մեծ կլինի միջազգային ճնշումը, մասնավորապես ԱՄՆ-ի: Ի վերջո, այդ միջազգային ճնշումը կա՞ և որքանո՞վ է ռեալ:
-Միջազգային ճնշումը պետք չէ բացարձակացնել և արտաքին քաղաքականությունը կառուցել այդ ճնշումների հնարավորության վրա: Իսկ մեր գործո՞նը` Հայաստանի Հանրապետության գործո՞նը: ՀՀ-ն իր արտաքին քաղաքական դիրքորոշումներով պետք է նպաստի տարածաշրջանային խաղաղության կառուցմանը և ակտիվ լինի: Իհարկե, միջազգային ճնշման գործոնը կա և իր դերն ունի, բայց հիշեք` իրաքյան պատերազմի ընթացքում նույն Թուրքիան իր օդային տարածքը հրաժարվեց ԱՄՆ-ին տրամադրելուց:
-ՌԴ արտաքին գործերի նախարարի Հայաստան այցի կապակցությամբ ևս տարբեր տեսակետներ կային, մասնավորապես, որ Պուտին-Էրդողան հանդիպումից ու «Հարավային հոսք» պայմանագրի ստորագրումից հետո Ռուսաստանը «Նաբուկո» գազատարի շինարարությունը կանխելու խնդիր ունի և այդ շրջագծում` հանուն ռուս-թուրքական տնտեսական շահերի, չի բացառվում ճնշումը Հայաստանի վրա:
-Ես հասկանում եմ այդ տեսակետը, որ Ռուսաստանի տնտեսական շահերը պահանջում են Թուրքիայի հետ հարաբերությունների ջերմացում: Ռուսաստանն իր դերակատարումն ունի հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացման գործում, բայց ի՞նչ գնով: Հայաստանի Հանրապետությունը, հայ ժողովուրդը երբեք չեն կարող գործել ի վնաս ղարաբաղյան հարցի: Այսօրվա իշխանությունն այդ քայլին երբեք չի գնա:
-Ի վերջո, փակ սահմանը մնում է փակ, ավելի լավ կարող էր լինել, բայց չի լինում, ավելի վատ արդեն չի լինի, այդպե՞ս է:
-Երբ ասում են` Հայաստանը պարտվեց, Հայաստանը կորցրեց, ես չեմ հասկանում, թե որտեղ ու ինչ կորցրեց և ինչ տանուլ տվեց: Հայաստանն ամբողջ աշխարհին ցույց տվեց, որ հուսալի գործընկեր է և իր ստանձնած պարտավորությունները պատշաճ կատարում է, վարում է միջազգային տեսակետներին համահունչ արտաքին քաղաքականություն: Բոլոր շփումները Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի, եվրոպական երկրների ղեկավարների հետ Հայաստանի Հանրապետությունը դարձրին այդ գործոնը, և Հայաստանը դուրս եկավ միջազգային որոշակի մեկուսացումից, սա արդեն ձեռքբերում էր: Անկախությունից հետո շատ կարևոր էր սփյուռքի արթնացումը, մի քանի տասնամյակում գուցե հայապահպանության հարցում այդպիսի արդյունք չունենայինք, որ հիմա ունեցանք: Վերջապես, իրոք, փակ սահմանը փակ մնալու դեպքում մենք չենք կորցնողը: Այնուամենայնիվ, ես կարծում եմ` հայ-թուրքական հարաբերություններն իրենց լուծումը կստանան:
-2010-ը, Ձեր գնահատականով, ի՞նչ տարի կլինի քաղաքականության մեջ:
-Արտաքին քաղաքական առումով, կարծում եմ` բարդ: Ես ուզում եմ, որ բոլորս պատրաստ լինենք մեր պետության առջև ծառացած մարտահրավերները դիմագրավելուն: Դա միայն նախագահի, միայն բանակի խնդիրը չէ, դա բոլորիս խնդիրն է:
-Իսկ ներքին կյանքո՞ւմ` ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը շարունակվում է։
-ՈՒզում եմ հավատալ, որ տնտեսական առումով 2009-ից բարվոք վիճակ է լինելու, թեպետ արտաքին ներդրումները քիչ են լինելու: 2010-ին տնտեսական հաջողություններ ակնկալել ճիշտ չէ: Հայաստանը համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի կրողն է և կարող է իր տնտեսական քաղաքականությամբ միայն վնասները նվազագույնի հասցնել:
-Ներքին քաղաքական դաշտո՞ւմ:
-Անակնկալներ չեմ տեսնում, եթե հանրությունը զգա արտաքին մարտահրավերների վտանգը, դա միավորող գործոն կդառնա: Ժողովուրդը չի կարող առաջնորդվել այն տեսակետով, թե որքան վատ, այնքան լավ: 2010-ին ներքաղաքական ցնցումները ես բացառում եմ:
-Արծաթե վագրի լուսավոր շերտերը սև շերտերից շա՞տ են լինելու:
-Վագրը գիտի:
Զրուցեց Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ